Μεγάλη Τεσσαρακοστή και Θεία Κοινωνία

Του Αρχιμ. Βασιλείου Μπακογιάννη

Από τον 4ον αιώνα και μετά «βασική προϋπόθεση για την Θ. Κοινωνία, ήταν η εν μετανοία και νηστεία πνευματική περισυλλογή και η Εξομολόγηση» (Βλασίου Φειδά, Εκκλησιαστική Ιστορία, τ. Α Ἀθῆναι 1992, σελ. 910).

Επειδή η Μ. Τεσσαρακοστή ήταν περίοδος αυστηράς νηστείας και πνευματικής περισυλλογής, γι’αυτό θεσπίσθηκαν οι Προηγιασμένες Λειτουργίες (και γι’αυτό τέτοιες Λειτουργίες γίνονται μόνο την Μ. Τεσσαρακοστή και σε καμία άλλη περίοδο νηστείας).

Δεν θεσπίσθηκαν με το σκεπτικό, να κοινωνούν συχνά οι χριστιανοί (αυτό ήταν το αποτέλεσμα), αλλά με το σκεπτικό, ότι εφόσον νήστευαν και έκαναν ένα τόσο μεγάλο αγώνα, σε όλα τα επίπεδα, γιατί να μην κοινωνούν συχνά; Βέβαια, αυτό για τους σύγχρονους χριστιανούς είναι αδιανόητο, γιατί έχει πια εκλείψει ο ασκητικός χαρακτήρας της Μ. Τεσσαρακοστής. Περιληπτικά:

Τότε, Μ. Τεσσαρακοστή σήμαινε μια πραγματικά άλλη ζωή. Οι χριστιανοί απείχαν από κάθε κοσμική εκδήλωση. Δεν επιτρεπόταν λ.χ. να πάνε στο ιπποδρόμιο. (Θα λέγαμε στη σύγχρονη γλώσσα, «κόψιμο» η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, το θέατρο, το γήπεδο).

Όταν μερικοί τόλμησαν να πάνε στο ιπποδρόμιο , ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τους ήλεγξε δριμύτατα: «βγάλατε από την ψυχή σας την ιερότητα της Μ. Τεσσαρακοστής, και παραδώσατε τον εαυτό σας στα δίκτυα του διαβόλου!» (P.G. 53: 54).

Το ίδιο έκανε, όταν εκτός Μ. Τεσσαρακοστής, ημέρα Παρασκευή, ημέρα που σταυρώθηκε ο Χριστός γι’αυτό και ημέρα νηστείας, μερικοί αντί να πάνε στην εκκλησία, πήγαν στο ιπποδρόμιο! Τους είπε επί πλέον, πως αν το ξαναέκαναν, θα τούς άφηνε ακοινώνητους....! (P.G. 56: 264, 268).

Η συνέχεια: Δεν επιτρεπόταν (κατά την Μ. Τεσσαρακοστή) να πάνε στα δημόσια λουτρά ( δεν είχαν τότε στα σπίτια τους λουτρά) και να πλυθούν.

«Έχω γεμίσει από ψώρα και δεν αντέχω την αλουσία», διαμαρτύρονταν στον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο. (P.G. 50: 433). Και ο Άγιος Ιωάννης σιωπούσε! (Δεν είναι τυχαίο ότι ο καρνάβαλος, που σημαίνει αποκριές, γίνεται πριν αρχίσει η Μ. Τεσσαρακοστή. Γιατί η ασκητικότητά της είχε απλωθεί σε όλη την χριστιανική Ευρώπη. Γι’αυτό και λίγο πριν, το έριχναν στις διασκεδάσεις).

Αποκορύφωμα όλων ήταν η αυστηρώτατη νηστεία. Ειδικά τήν πρώτη εβδομάδα την περνούσαν, όσο το δυνατόν, άσιτοι και άνυδροι, γι’αυτό και λέγεται «Καθαρά Εβδομάδα». Τις Προηγιασμένες τις άρχιζαν από την Καθαρά Τετάρτη! «Ου γαρ παρελάβομεν ποιείν Προηγιασμένην μέχρι της Τετάρτης δια το νηστεύειν εκ παραδόσεως» (Τριώδιον εκδόσεις «Φως» 1983, σελ.90). Για να μην φάνε λίγο αντίδωρο και «χαλάσουν» το τριήμερο....!

Στις υπόλοιπες εβδομάδες ξηροφαγούσαν η κάθε μέρα (απόγευμα) η μέρα παρά μέρα....! «Υπάρχουν μεταξύ σας χριστιανοί που συναγωνίζονται ποιός θα νηστέψει περισσότερο! Άλλοι τρώνε κάθε απόγευμα λίγο ψωμί και πίνουν λίγο νερό, ενώ άλλοι δεν κάνουν ούτε αυτό, αλλά μένουν τελείως νηστικοί και δυό μέρες!». (Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, P. G. 49: 68). (Αυτοί ήταν «οι νηστεύσαντες».

«Οι μη νηστεύσαντες», δεν ήταν αυτοί που έκαναν κατάλυση εις πάντα, αλλά αυτοί που ξηροφαγούσαν νωρίτερα από το απόγευμα· και μπορεί να έτρωγαν κάτι παραπάνω).

Αυτή η άκρα και πολύμορφη ασκητική ζωή που «χρωμάτιζε» την Μ. Τεσσαρακοστή, έφερε σαν φυσιολογικό καρπό τη συχνή Θ. Κοινωνία, γιατί ακριβώς η Θ. Κοινωνία είχε συνδυασθεί με έντονο ασκητικό αγώνα.

Οι Προηγιασμένες καθιερώθηκαν κατά τον 7ον αιώνα (ΝΒ τῆς ΣΤ ), ενώ η Μ. Τεσσαρακοστή αρχές περίπου 4ου αιώνα. Υπήρχε δηλαδή εποχή (4-7 αι.) που δεν γίνονταν Προηγιασμένες. Και κάθε πότε κοινωνούσαν;

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (4ος αι.) κατά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή (387 μ.Χ.) εξεφώνησε στην Αντιόχεια τους περίφημους «εις Αδριάντας» λόγους.

Ακούστε λοιπόν τι έλεγε τότε ( που δεν είχαν θεσπισθεί οι Προηγιασμένες). Κατά την Β Ἑβδομάδα: «αν νηστεύετε και ορκίζεσθε και επιορκείτε, γιατί νηστεύετε; Πως θα ατενίσουμε το Πάσχα; Πως θα δεχθούμε την αγία Θυσία; Πως θα κοινωνήσουμε;» (P. G. 49:126).

Προς το τέλος της Μ. Τεσσαρακοστής: «τελειώνει η Τεσσαρακοστή. Ας επιτείνουμε τον αγώνα· η νηστεία, οι συνάξεις, οι προσευχές, τα κηρύγματα έχουν σαν σκοπό να καθαρίσουν την ψυχή μας από τις αμαρτίες για να κοινωνήσουμε αξίως.

Αν κοινωνήσουμε αναξίως, ματαίως κοπιάσαμε τόσο πολύ» (P. G. 49:197). Και πάλι: «ο καθένας ας εξετάσει τον εαυτό του, για να ιδεί ποιό ελάττωμα διόρθωσε, ποιά αρετή απέκτησε, ποιά αμαρτία έκοψε, που έγινε καλύτερος. Και αν μεν βρει, ότι κάτι κέρδισε από τη νηστεία, ας κοινωνήσει» (το Πάσχα!). (P. G. 49:197).

Συμπεραίνεται λοιπόν ότι τότε οι χριστιανοί στην Αντιόχεια νήστευαν την Μ. Τεσσαρακοστή για να κοινωνήσουν το Πάσχα και μόνο το Πάσχα! Και αυτό με τις «ευλογίες» του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου! Ακόμα και ο συντάκτης του πασχαλιάτικου Κατηχητικού Λόγου (ανήκει στα spuria, νόθα κείμενα του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου), συνδυάζει τη νηστεία της Μ. Τεσσαρακοστής με την Θ. Κοινωνία, που θα γινόταν ανήμερα του Πάσχα.

«ει τις έκαμε νηστεύων, απολαυέτω νυν το δηνάριον» (P. G. 59:722).Το ίδιο κάνει και ο ιερός υμνωδός: «επανάγωμεν προς μετάνοιαν, και τας αισθήσεις εκκαθάρωμεν, προς ας ο πόλεμος, επεισόδιον τήν νηστείαν ποιούμενοι· (...) και βρωθήσεται ημίν ο Αμνός του Θεού, εν τη ιερα και φωτοφόρω νυκτί της Εγέρσεως» (Τριώδιον, Κυριακή Απόκρεω εσπέρας, ιδιόμελον).

Βέβαια σήμερα ισχύουν άλλα πράγματα. Η Θ. Κοινωνία έχει αποκοπεί από την νηστεία και από τον εν γένει ασκητικό αγώνα. Οι περισσότεροι, με την ίδια προετοιμασία (άνεση!) που παίρνουν το αντίδωρο, λαμβάνουν και τήν Θ. Κοινωνία...!

Η κατωτέρω επισήμανση του Οσίου Παϊσίου του Αγιορείτου (+1994) θα πρέπει να μας αφυπνίσει: «οι χριστιανοί παλαιά είχαν πιο πολλή ευλάβεια στο αντίδωρο, από ο,τι πολλοί μοναχοί σήμερα στη Θ. Κοινωνία!». (Σκεφθείτε τι γίνεται με λαϊκούς!).

(Από την ασκητική και ησυχαστική αγιορείτικη παράδοση, Άγιον Όρος 2011,σελ. 690). Είναι και αυτό ένα από τα «σημεία των καιρών!».

πηγή